ल्हासा र कैलाशपर्वत यात्रा

बिहानको खाजापछि हामी ल्हासाको पुरानो खण्डको मध्यभागमा रहेको वरखोर भनिने चोकमा अवस्थित पवित्र च्योखाङ मन्दिरको भ्रमण गर्नेछौं, जुन सातौं शताब्दीको मध्यमा बनाइएको थियो । यो पछि क्रमिकरुपमा शासकहरुद्वारा विस्तार गरिएको थियो र अन्तिममा पाँचौं दलाई लामाद्वारा यसको पुनर्निर्माण गरिएको थियो र अब यो एक विशाल वास्तुकलाको परिसर भएको छ । पूर्वमा अवस्थित र पश्चिमतर्फ फर्केको च्योखाङ सुन्दर सुनको छाना भएको चार तले मन्दिर हो । यसको वास्तुकलामा थाङ राजवंशको कला रहेको छ तर यसले नेपाली र भारतीय बौद्ध मन्दिरहरूका धेरै विशेषताहरूलाई पनि आत्मसात गरेको छ । मन्दिरको भित्तेचित्रमा ऐतिहासिक र धार्मिक पात्रहरूको जीवनकथा चित्रण गरिएको छ । मन्दिरमा राजा सोङचेन गोम्पो, राजकुमारी वेनचेङ, राजकुमारी भृकुटी देवी (नेपाली) को मूर्तिहरू सहित दुवै रानीहरुले चीन र नेपालबाट दाइजोको रूपमा ल्याएका धेरै महत्वपूर्ण बौद्ध मूर्तिहरू र छविहरू राखिएको छ । साथै राजकुमारी विलो (एउटा रूख) र काका-भतिजा एलायन्स ट्याब्लेट (सन्धि शिलालेखको ढुङ्गाको स्तम्भ) पनि यही छ । च्योखाङ तिब्बतको आध्यात्मिक केन्द्र र तिब्बती बौद्ध तीर्थयात्रीहरूको लागि सबै भन्दा पवित्र गन्तव्य हो । यसमा (च्यो रिन्पोछे) शाक्यमुनिको १२ वर्षको उमेरको मूर्ति राखिएको छ।

त्यसपछि हामी तिब्बती संसारको सबैभन्दा प्रसिद्ध वास्तुकला कार्यहरूमध्ये एक भएको पोताला दरबारमा जान्छौं जुन ल्हासाको एक रातो पहाडको टुप्पोमा अवस्थित छ । यो सातौं शताब्दीमा तिब्बती राजा सोङ्चेन गोम्पोले थाङ दरबारकी राजकुमारी वेनचेङसँग दोस्रो विवाह गरेपछि निर्माण गरिएको हो । १७औं शताब्दीको मध्यमा, यसलाई छैठौं दलाई लामाद्वारा यसको वर्तमान आकारमा पुनर्निर्माण गरियो र दलाई लामाहरूको शीतकालीन दरबार बन्यो । यो दरबरको निर्माण सुरुदेखि पूरा हुन पचास वर्ष लाग्यो भन्ने भनाइ छ ।

पोताला दरबारलाई रातो दरबार र सेतो दरबार गरी दुई भागमा विभाजन गरिएको छ । तेह्र तलाहरुमा फैलिएको पोतालाको कुल उचाइ ११७ मिटर छ । दरबारको पूर्वदेखि पश्चिमसम्म लम्बाइ ४०० मिटर र दक्षिण देखि उत्तर सम्मको चौडाइ ३५० मिटर छ। सुनको छाना सहितको ढुङ्गा र काठले भवन निर्माण गरिएको छ । यो एक भव्य वास्तुकलाको उत्कृष्ट तिब्बती कृति हो ।

बेलुका हामी ल्हासाको सबैभन्दा पवित्र तीर्थस्थल वरखोर चोकका भ्रमण गर्नेछौं, जहाँ अनगिन्ती पसलहरू र बाटो छेउका व्यापारीहरू च्योखाङको वरिपरि घडीको दिशामा हिँड्ने भक्तहरूसँग मिल्छन् । वरखोेर चोकको प्रत्येक कुनामा चारवटा ठूला प्रार्थना झण्डा स्तम्भहरु छन्, जसलाई क्रमशः उत्तरपूर्वमा गधेन धर्चेन, पश्चिममा जुयाक धर्चेन, दक्षिण पश्चिममा केलसाङ धर्चेन र दक्षिणपूर्वमा शार क्यारिङ धर्चेन भनिन्छ । तिब्बती तीर्थ यात्रीहरूसँगै च्योखाङ मन्दिरको वरिपरि साँझको पैदल यात्रा (कोरा) गरेर हामी जीवन भरकै अनुपम अनुभव बटुल्ने छौ ।

बिहानको खाजापछि हामी प्राचीन गुफा र मन्दिरहरूको ऐतिहासिक परिसर टक येर्पाको दर्शन यात्रा गर्नेर्छौं । टक येर्पा, येर्पा उपत्यकाको प्रवेशद्वार, किचु नदीको उत्तरी किनारमा, ल्हासाबाट करिब १६ किलोमिटर उत्तरपूर्वमा अवस्थित छ । त्यहाँबाट येर्पा उपत्यकाको दर्शनीय चूना ढुङ्गाको चट्टानमा रहेको प्रसिद्ध प्राचीन ध्यानगुफाहरूमा पुग्न अर्को १० किलोमिटर छ । येर्पामा धेरै साना साना मन्दिरहरू, तीर्थस्थलहरू र ध्यान आश्रमहरू छन्, र चट्टानहरूमा तिब्बतका केही प्रारम्भिक ज्ञात ध्यान स्थलहरू छन् । यी मध्ये केही पूर्व-बौद्ध समयका छन् । अधिक प्रख्यातहरू मध्ये ती परम्परागत रूपमा सोङ्ग्चेन गाम्पो ६०४-६५० ईस्वी (परम्परागत रूपमा यार्लुङ वंशका २२औं राजा र संयुक्त तिब्बतका पहिलो सम्राट) सँग जोडिएका छन् । उहाँकी तिब्बती रानी मोन्जा त्रिउचमले यहाँ टक येर्पा मन्दिर स्थापना गर्नुभएको थियो ।

राजा सोङ्ग्चेन र उनका दुई विदेशी रानीहरूले ‘पिउमार्सर्गी मन्दिर’ र ‘क्ष्योग्याल फुक’ मा ध्यान गरे र बुद्ध शरीर, वाणी र मनका ‘स्व-उत्पत्ति प्रतीकहरू’ पत्ता लगाएको भनिन्छ । पद्मसम्भव, वा गुरु रिन्पोछे (८औं शताब्दीको प्रारम्भमा) यहाँ आफ्नो योगिनी येशे क्ष्योग्यालसँग तान्त्रिक योग ध्यान र अभ्यास गरे र ‘दावाफुक’ मा सात महिना ध्यानमा बिताए । तसर्थ यो ठाउँ गुरु रिन्पोक्षेको उपलब्धिको तीन सबै भन्दा महत्त्वपूर्ण स्थानहरु मध्ये एक मानिन्छ ।

यसपछि, येर्पा मध्य तिब्बतमा ध्यानस्थलको तीन सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण केन्द्रहरू मध्ये एक भएको मानिन्छ । गुरु रिन्पोछेका धेरै शिष्यहरूले पनि यहाँ तपस्या गरेको बताइन्छ । अतीश्य (९८२ – १०५४ ईस्वी) ले उपत्यकामा व्यापक रूपमा प्रचार गरे । अतीश्यको आश्रम भग्नावशेषमा छ, तर १९औं शताब्दीमा ३०० भिक्षुहरू थिए । यो रामोचे मठ (माथिल्लो तान्त्रिक कलेज) को लागि ग्रीष्मकालीन कलेज थियो । यस क्षेत्रका अधिकांश मन्दिर र मठहरू सांस्कृतिक क्रान्तिपछि पुनः बनेका हुन । साँस्कृतिक क्रान्तिमा ध्वस्त भएका अन्य मठहरूको विशाल भग्नावशेषहरू अझै पनि देख्न सकिन्छ ।

त्यहाँ एउटा मात्र आधारभूत खाना खाने ठाउँ छ, त्यसैले ल्हासामा रहेको आफ्नो होटेलबाट प्याक गरिएको खाना लिएर वा गान्देनको दर्शन गर्न जाँदा बाटोमा दिउँसोको खानाको लागि रोकिन सक्छ ।

त्यसपछि, ल्हासाबाट ४० किलोमिटर पश्चिममा रहेको गादेनको दर्शन यात्रामा निस्कने छौं । गेलुग्पा सम्प्रदाय (पहेँलो टोपी सम्प्रदाय) को संस्थापक चोङखा्पाले यो गोन्पा १४०९ मा स्थापना गरेका थिए । चिनियाँहरूले तिब्बतकब्जा गरेपछि यो गोन्पा पूर्ण रूपमा ध्वस्त पारेका थिए, तर अहिले यो लगभग पूर्ण रूपमा पुनर्निर्माण गरिएको छ । पहिलेका समयमा, गादेनमा ५,००० भिक्षुहरू थिए। दर्शन भ्रमण पछि हामी गाडीमा ल्हासा फर्कने छौं ।

बिहानको खाजा पछि, हामी ड्रेपुङ ल्हखङ भ्रमण गर्नेछौं, जहाँ एक समय १०,००० भिक्षुहरूको बासस्थान थिए । यो मठ र सेरा गुम्बा रेड गार्ड्स र तिनीहरूको सांस्कृतिक क्रान्तिको अशान्तिपूर्ण दिनहरूमा क्षतिग्रस्त भएको थियो, तर तिनीहरू अहिले पुनर्स्थापित भएका छन्, र भिक्षुहरू फर्केका छन्, यद्यपि थोरै संख्यामा । ड्रेपुङपछि हामी दलाई लामाको ग्रीष्मकालीन दरबार र हाल एक साधारण संग्रहालयको रुपमा रहेको नोर्बुलिङ्का दरबरको दर्शन भ्रमण गर्नेर्छौं ।

नोर्बुलिङ्काको दर्शन भ्रमण गरिसकेपछि हामी ल्हासाबाट करिब ३ किलोमिटर उत्तरमा, टाटिपु पहाडको फेदमा रहेको सेरा ल्हखङ जानेछौं । सेरा ल्हखङ, १४१९ मा स्थापित, ल्हासा को दोस्रो गेलुक्पा ल्हाखाङ थियो र एक पटक ७,००० भिक्षुहरू थिए । यो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण ल्हखङ मध्ये एक हो र चोङ खापाद्वारा स्थापित तिब्बती बौद्ध धर्मकोको गेलुक्पा शाखालाई समर्पित छ । यसमा धेरै भवनहरू छन्, मुख्यतया कोक्वेन हल र विशेष विद्यालयहरूलाई मानिन्छ । गुम्बा भित्र सुनको धुलोले लेखिएका पवित्र ग्रन्थ, भित्तिचित्र र अद्वितीय मूर्तिहरू संरक्षित छन् । यसको मुख्य मूर्ति घोडाको टाउको भएको धर्म रक्षक हयग्रीवको हो । भ्रमणको अन्त्यमा, हामी भिक्षुहरूद्वारा सञ्चालित स्थानीय चिया घरहरूमा पनि जान्छौं र स्थानीय मानिसहरूसँग बसेर चिया वा खाजा खानेछौं ।

बिहानको खाजा पछि चेतङको लागि सडक यात्रा तय गर्नेछौं, जुन ल्हासाबाट १६० किलोमिटर दक्षिण–पश्चिममा पर्छ । चेतङ यार्लुङ चङ्पो नदीको दक्षिणी किनारमा ३,६०० मिटरको उचाइमा अवस्थित छ र यो चरन भूमि, सुन्दर नदी उपत्यका, हिउँले ढाकिएको पहाड र हिमनदीहरू र वनस्पतिहरूको एक समृद्ध विविधताका लागि परिचित छ । चेतङका प्रमुख स्थानहरूमा तिब्बतको पहिलो दरबार, चेतङको पहिलो मठ, पहिलो बौद्ध हल र तिब्बती राजाहरूका चिहानहरू समावेश छन् ।

चेतङ पुगेपछि होटलमा नै केही समयको विश्रमपछि युम्बु ल्हाखङबाट भ्रमण सुरु गर्छौं । युम्बु ल्हाखङ तिब्बती इतिहासको पहिलो दरबार, जुन दोस्रो शताब्दीमा पहाडको टुप्पोमा बनेको थियो । दरबारमा बुद्धका तीन कालका मूर्तिहरू छन् र साथै तिब्बती राजा ञ्यठी क्षेन्पो, ल्हा थो–थो–री ञ्यानचेन, ठी रल्पच्येन, सोङचेन गोम्पो र ठी सोङ देउचेनका मूर्तिहरू सुरक्षित छन् । तत्पश्चात हामी तरदुक मन्दिरको भ्रमण गर्नेछौं, जुन ७ औं शताब्दीमा राजा सोङचेन गाम्पोले स्थापना गरेको र गेलुक्पा सम्प्रदायसँग सम्बन्धित छ । यहाँ संरक्षित पुरातन चित्रहरू कांस्यले बनेका छन्, र कोरिडोरहरू भित्तेचित्रहरूले भरिएका छन् । अन्तमा, हामी प्राचीन राजाहरूको चिहानहरूको भ्रमण गर्नेछौं । चिहानहरू अझै राम्रो अवस्थामा रहेका छन् । प्राचीन राजाहरूको चिहानले टुबो राज्यको राजाहरूको चिहानहरूको समूहलाई जनाउँछ । त्यहाँ स्पष्ट रूपमा आठ वा नौवटा चिहानहरू देख्न सकिन्छ जसमध्ये राजा सोङचेन गोम्पो, ट्राइड सुक्तेन र ठी सोङ देउचेनको चिहानहरू पहिचान गर्न सकिन्छ ।

बिहानको खाजा पछि, हामी यार्लुङ चाङ्पो नदीको उत्तरी किनारमा अवस्थित साम्या ल्हाखाङको लागि प्रस्थान गर्नेछौं । साम्य आइपुगेपछि हामी चिमफुकसम्म थप १६ किलोमिटर यात्रा गरी पवित्र स्थलहरूको भ्रमण गर्छौं । चिमफुक ध्यान गुफा क्षेत्र तिब्बतको सबैभन्दा पवित्र तीर्थस्थलहरू मध्ये एक हो  । चिमफुकको पहाडी क्षेत्रहरु ध्यान गुफाहरू र आश्रमहरूले भरिएको छ जुन योगीहरूले शताब्दीयौंदेखि उनीहरूको ध्यान लागि प्रयोग गर्दै आएका थिए । इतिहासले विगतमा १०८ ध्यान गुफाहरू भएको वर्णन गर्दछ, जसमा द्रक्मान केउत्साङ गुफा पनि पर्दछ, जहाँ गुरु पद्मसंभवले आफ्ना आठ शिष्यहरूलाई शिक्षा दिनुभएको थियो । ल्हासाको येर्पा उपत्यकाको टक येर्पामा जस्तै त्यहाँ गुरु पद्मसम्भाव, अतीशा र तिब्बती राजा ठिसोङ देउत्चेनसँग सम्बन्धित गुफाहरू छन् ।

दिउँसो हामी साम्या गोन्पाको दर्शन भ्रमण गर्नेछौं । तिब्बतको पहिलो गोन्पा मानिने साम्य गोन्पा ७७९ ईस्वीमा गुरु रिन्पोछे र तिब्बती राजा ठीसोङ देउचेनको निरीक्षणमा निर्माण गरिएको हो । भव्य र अद्वितीय केन्द्रीय हल तीन तला अग्लो छ । पहिलो तल्ला तिब्बती शैलीमा, दोस्रो हान शैलीमा र तेस्रो तल्ला नेपाली शैलीमा बनेको छ । मठको हलहरूमा धेरै मूर्तिहरू र भित्ते चित्रहरू छन् । मठमा काँसाको घण्टी, सिंह र नक्काशीदार संगमरमरका पाटीहरू छन्, जसमा तिब्बतमा बुद्ध धर्मको विकास सम्बन्धी रेकर्ड कुँदिएका छन् ।

हामी बिहानै चेताङबाट प्रस्थान गर्छौं । बाटोमा पवित्र यमद्रोक ताल, न्योचेन कान्साङ र त्यसका हिमनदीहरू र ग्यान्त्चे कुबुम क्ष्योर्तेनको दर्शन भ्रमण गर्छौ । यमद्रोक ताल तिब्बतको ठूलो र सुन्दर ताल मध्ये एक हो । हामी यस तालको किनारमा करिब २ घण्टाको ड्राइभ गर्दै दृष्यावलोकन गर्छौ । यमद्रोक भनेको राम्रो मौसमका दिनहरूमा नीलो रङ्गको युङ् (फिरोजा) हो । योे ताल अन्य तिब्बती तालहरू भन्दा फरक भएकोले तालको पानी मीठो भएको र नुनिलो नभएको बताइन्छ । यो ६२४ वर्ग किलोमिटरसम्म फैलिएको छ ।

छोटो ड्राइभपछि, हामी हाम्रो खाना खाने ठाउँ, नगरचे पुग्छौं । खानापछि, हामी एक सुन्दर र साँघुरो हिम उपत्यका हुँदै यात्रा जारी राख्छौं र न्योचेन कान्साङ पहाड पार गर्छौं । जहाँ हामी फोटोग्राफीको लागि रोकिनेछौं र गोन्पाहरु र पुरानो किल्ला बीचको सानो तिब्बती सहर ग्यान्चेतर्फ यात्रा जारी राख्नेछौं । ग्यान्चे उपात्यका कृषिमा धनी र ऊन, गलैंचा र यसको कुबुम क्ष्योर्तेन गोन्पाका लागि प्रसिद्ध छ ।

ग्यान्चेमा हामी कुबुम क्ष्योर्तेन र पाल्चोइ गोन्पाको दर्शन भ्रमण गर्नेर्छौं । नेपालका नेवारी कलाकार र तिब्बती कलाकारहरुको सहकार्यमा सन् १४१४ मा निर्मित अनौठो संरचनासहितको पल्खोर क्ष्योर्तेन, नौ तला, १०८ वटा ढोका र ७७ वटा माटोको मूर्ति र विभिन्न भित्ति चित्रहरु सहितको छ । क्ष्योर्तेनमा १००,००० मूर्तिकला र चित्रहरु छविहरू छन् भनिन्छ । यसको नाम “१००,००० मूर्ति क्ष्योर्तेन” (कुबुम) यसैको कारण हो ।

भ्रमणपछि हामी तिब्बतको दोस्रो ठूलो सहर शिगात्चेको लागि ड्राइभ जारी राख्छौ । शिगात्चे ल्हासाबाट ३५५ किलोमिटर पश्चिममा अवस्थित छ, जहाँ न्याङ्चु नदी यार्लुङ चाङ्पो नदीसँग मिल्छ । शिगात्चे तिब्बतको दक्षिणपूर्वी भागको कृषि उत्पादन, पशुपालन उत्पादनहरू र यातायातको वितरणको केन्द्र हो । तिब्बती भाषामा शिगात्चेको अर्थ “आफ्नो इच्छा पूरा गर्ने सम्पदा” हो । शिगात्चेमा आइपुगेपछि हामी होटलमा आराम गर्नेछौं ।

बिहान हामी सिगात्चेको प्रसिद्ध टशील्हुन्पो गोन्पाको दर्शन भ्रमण गर्छौं । यो गोन्पा तिब्बतको छाङ क्षेत्रको सबैभन्दा ठूलो गेलुग्पाको गोन्पा हो । यो शिगात्चे सहरमा अवस्थित छ र गेलुग्पा सम्प्रदायका संस्थापक चोङखापाका शिष्य गेदुन ड्रुपद्वारा स्थापना गरिएको हो । गेदुन ड्रुपलाई पहिलो दलाई लामाको रूपमा चिनिन्छ । यो पहिलो पटक १४४७ मा बनाइएको थियो र पेन्क्षेन लामाहरूद्वारा लगातार विस्तार गरिएको थियो । यस गोन्पाको सबैभन्दा ठूलो मूर्ति १९१४ मा ९औं पेन्क्षेन लामाद्वारा निर्माण गरिएको विशाल मैत्रेय (भविष्यको बुद्ध) को मूर्ति हो । मूर्ति छब्बीस मिटर अग्लो रहेको र २७५ किलोग्राम ठोस सुन र धेरै बहुमूल्य बस्तुहरु मोती, फिरोजा, कोरल र एम्बरहरुले बनेको छ । यो मूर्ति बनाउन चार वर्ष लागेको बताइन्छ । चौथो पेन्क्षेन लामाको अन्त्येष्टि स्तूप १६६२ मा निर्माण गरिएको थियो । यो एघार मिटर अग्लो छ र ठोस सुन र चाँदीले बनाएको छ ।

भ्रमणपछि हामी दिनको यात्रा सुरु गर्नेछौं । आजको दिन हामी तिब्बतको सबैभन्दा अमूल्य गोन्पा, शाक्य ल्हाखङको पनि दर्शन भ्रमण गर्नेछौं । शाक्य ल्हाखङ छाङ क्षेत्रको सबैभन्दा महत्वपूर्ण ऐतिहासिक स्थलहरूमध्ये एक हो । शाक्य, मञ्जुश्री, अवलोकितेश्वर र वज्रधाराको त्रिमूर्तिको प्रतीकका लागि रातो र सेतो ठाडो पट्टीहरूसँग खरानी खैरो रंगमा रंगिएको भवनहरूको विचित्र रंगलाई प्रकश पार्छ ।

शाक्य ल्हाखङमा अनगिन्ती लेखहरूको संग्रह, युआन राजवंशको भित्ति चित्र, ३,००० भन्दा बढी थाङ्का, पदनामहरु, टिकटहरू, मुकुट, पोर्सिलेन वस्तुहरू, सोङ र युआन राजवंशको कढाई कपडाहरु, कपडा र गहनाहरू र एक ठूलो वर्मिलियन स्तम्भ छन् । उक्त वर्मिलियन स्तम्भ शाक्य भ्रमणको क्रममा राजा कुबलाई खानले उपहर स्वरुप शाक्य ल्हाखङलाई चढएका थिए । कुबलाई खान, चंगेज खानका नाति र युआन मंगोल वंशका पाँचौं सम्राट हुन् र उनले १२६०–९४ सम्मा शासन गरेका थिए । कुबलाई खानले १२७९ मा चंगेज खानले सुरु गरेको चीनको विजय पूरा गरे र सम्पूर्ण चीनको पहिलो युआन शासक बने ।

तिब्बतको सबैभन्दा महत्वपूर्ण गोन्पाहरूमध्ये एकको भ्रमण गरिसकेपछि हामी सानो पहाडको फेदमा विशिष्टरुपमा रहेको तिब्बती शैलीको गाउँको रुपमा रहेको तिब्बती बस्ती श्येल्गर जान्छौं । गाउँमा गुम्नु भयो भने तपाईंलाई सामान्य दुर्गम तिब्बती जीवनशैलीको ज्ञान दिन सक्छ । श्येल्गरको सडक किनारबाट दक्षिणी दिशातर्फ सगरमाथा देख्न सकिन्छ ।

बिहान, हामी बिहान सबेरै उठेर सगरमाथाको सूर्योदय हेर्ने छौं र खाजा खाएर रोङबुक गोन्पा र एभरेष्ट बेस क्याम्पको दर्शन भ्रमण गर्न त्यसतर्फ जान्छौं । श्येल्गरबाट प्रस्थानको केही समयपछि, पाङला ५१५० मिटर पासबाट हामी मकालु देखि शिशापाङ्मा सम्म निर्बाध फैलिएको अविश्वसनीय दृश्यहरुको अनन्द लिनेछौं । पङला पासबाट सगरमाथा दृश्यबाट लुकेको छ, तर जब हामी रोम्बुक उपत्यकाको कुनामा पुग्छौं यो पहिले भन्दा बढी प्रभावशालीसँग फेरि देखा पर्छ ।

समुन्द्री सतहबाट ५ हजार मिटरको उचाइमा रहेको रोङबुक गोन्पा विश्वमा यति उचाइमा अवस्थित एक मात्र गोन्पा हो । यो चोमोलुङ्मा, जसलाई सगरमाथा भनिन्छ, को फेदमा बनेको छ   जहाँ तिब्बतका अन्य गोन्पाहरूको तुलनामा भिक्षु र भिक्षुनीहरूको समुदाय सानो छ । सगरमाथाको आधार शिविरमा एक दर्शनीय  भ्रमणपछि हामी सागातर्फ प्रस्थान गर्नेर्छौं । जो च्योयुको हिमालको दृश्यको साथ रमणीय परिदृश्यको बीचमा यात्रा जारी रहन्छ । बाटोमा हामी सुन्दर पेइकुचोको ताल र दाँयतर्फ शीशाबाङ्मा हिमालको सुन्दर दृश्यको आन्नद लिनेछौं । सागा काउन्टीमा पुग्नु अघि, हामी कैलाशको मुहानबाट सुरु भएको ब्रह्मपुत्र नदी पार गर्नेछौं, जुन सिगात्चे लगायत तिब्बतको पश्चिमी भागबाट बग्छ र अन्तमा बंगालको खाडीमा पुग्दछ ।

सागापछि, हामी पश्चिमी तिब्बती पठार, घुमन्ते शिविरहरुले भरीएको याक र भेडाहरू चर्ने भूमिको बिशाल घाँसे मैदान, ताल र नदीहरू हुँदै गाडीमा यात्रा जारी राख्छौं । टाढा दक्षिणमा तपाईंले हिउँले ढाकिएका चुचुराहरू देख्न सक्नुहुनेछ र आफ्नो नजिकै धेरै चट्टानी पर्वतहरू र हिमालीमरुभूमिले हामीलाई एक अलग्गै संसारको अनुभाव दिन्छ । बाटोमा हामी ४,५०० मिटरको उचाइमा पुरानो जोङ्बा गाउँमा रहेको गोन्पाको दर्शन भ्रमण गर्नेछौं ।

गोन्पाको दर्शन भ्रमणपछि हाम्रो यात्राजारी रहनेछ । बाटोबाट पवित्र कैलाश र मानसरोवरतालको प्रथम दर्शन गर्न सकिन्छ । ४,५५८ मिटरको उचाइमा रहेको पवित्र मानसरोवर ताल संसारकै सबैभन्दा अग्लो स्थानमा माछा र हाँसले भरिएको युङ (पिरोजा) रंगको ताजा पानीको ताल हो । पवित्र पर्वत कैलाश हिमाल, गुर्ला-मान्धाता, रासेक्षी ताल यसको वरिपरि परेको छ । यहाँको सम्पूर्ण क्षेत्र सुन र अन्य खानी तथा तातो पानीको मुहान र सयौं जंगली जीवहरूको लागि धनी मानिन्छ । हामी दिउँसोको खानाको समयमा मानसरोवर तालमा आइपुग्नेछौ । खाना खाएपछि तारचेनको लागि प्रस्थान गर्नेछौं, जुन लगभग २७ किलोमिटरको दुरीमा अवस्थित छ ।

हामी बिहान सबेरै उठ्छौं, चिया–खाजा खान्छौं र तारबोचेसम्म ८ किलोमिटरको दुरी ३० मिनेटमा गाडीमा यात्रा गर्नेर्छौं । तारबोचे एक धेरै महत्व बोकेको विशेष मैदान हो, जहाँ बैशाख पूर्णिमाको दिनमा प्रार्थनाको पोल उठाउने महत्त्वपूर्ण वर्षिक पूजा (सागा दावा) हुन्छ । तारबोचे पवित्र पर्वत कैलाश कोराको आधार शिविर पनि हो र यहीबाट याक र घोडाहरूको चडाई सुरु हुन्छ । दर्शन भ्रमणपछि हामी तार्चेन फर्कने छौं र चिउ गोन्पा र मनोसरोवर तालको भ्रमण गर्नेछौं । चिउ गोन्पा वा स्प्यारो मोनेस्ट्री, निंगमापा सम्प्रदायको गोन्पा, दार्चेनबाट ३३ किलोमिटर टाढा, मानसरोवर तालको पश्चिम किनारमा ४५९० मिटरको उचाइमा, मानसरोवर ताल, माउन्ट गुर्ला मानधाता (७,६९४) र कैलाश पर्वतको मनोरम दृश्यका साथ अवस्थित छ । ७ औं शताब्दीको अन्त्यतिर, तिब्बती बौद्ध धर्मका संस्थापक बौद्ध गुरु पद्मसंभवले यस गुफामा सात दिन बिताए र चट्टानमा आफ्नो पाइलाको छाप छोडे । उक्ता पवित्र गुफालाई केन्द्र भागमा राखेर चिउ गोन्पा निर्माण गरिएको छ । चिउ गोन्पाबाट, मौसम सफ रहेमा, उत्कृष्ट दृश्यहरुको आन्नद लिन सक्नेछौं । मानसरोवर शान्ति, करुणा र आनन्दको ताल हो । त्यसैले दिउँसो, हामी तालको कुनाहरू वरिपरि बिताउँछौं र तालको केही भव्य दृश्यहरूको आनन्द लिनेछौं ।

पवित्र कैलाश पर्वतको भ्रमण भनेको संसारको सबैभन्दा पवित्र स्थानहरू मध्ये एकको भ्रमण पूरा गर्नु हो । त्यसैले जीवनभरको एक महान् यात्राको उपलब्धि बोकेर हामी फर्कनेछौँ  फर्कने बाटोमा हामीले कैलाश पर्वतलाई तीर्थयात्रीहरूद्वारा चढाइएका प्रार्थना झण्डाहरूको थुप्रो सडकको छेउमा देख्न पाउँछौं । हामी पवित्र कैलाशको अन्तिम दृश्यको लागि यहाँ रोकिन्छौं र गुन्ग्यो चो (ताल) हुँदै मर्युम ला ५,१४० मिटरमा पुग्छौं । मर्युमलाबाट विशाल तिब्बती पठार र पहाडहरुको दृश्यहरू अवालोकनको लागि हामी छोटो समय रोकिन्छौं ।

हामी झोङब को शहर र केही साना पासहरू हुँदै र चौँरीका बथानहरूले भरिएको विशाल खुला क्षेत्रहरूबाट हेर्दै सागासम्माको यात्रा जारी राख्छौं । हिउँले ढाकिएको नेपाली हिमालय श्रृङ्खलाका दृश्यहरूले दक्षिणतिरको क्षितिजलाई भर्दछ । झोङबाका गाउँहरू र एउटा सानो पास पार गरेपछि हामी चिनियाँ र तिब्बतीहरूको सानो सहर सागा पुग्छौं ।

हामी नेपाल र तिब्बत बीचको नयाँ सिमाना किरुङ सहर सम्माको यात्रा तय गर्छौं । अप्रिल २०१५ को भूकम्पका कारण पुरानो नाका (तातोपानी नाका) बन्द भएको थियो । आजको पूरै बाटो चीन÷तिब्बतको एक मात्र ८ हजार मिटरको उचाइमा रहेको शिशापाङ्मालगायत हिमालको दृश्य र पेइकुचोको दर्शनले मनोरम छ । आजको सबैभन्दा अग्लो पास भनेको गोङ्गथाङला ५००० मिटर हो । आजको दिन दृश्यात्मक रूपमा अनुपम छ र फोटो खिच्ने अवसरहरू प्रशस्तै प्रदान गर्दछ । बाटोमा, हामी टकखार्थसो (मिलेरापालृ ज्ञान प्रप्त गर्नु भएको गुफा) र धर्म राजा सोंगत्सेन गाम्पो द्वारा निर्मित जामटिन ल्हखाङको पनि दर्शन भ्रमण गर्नेछौं ।

हामी बिहानै तिब्बती भागको किरुङ छोडेर नेपाली सिमाना तर्फ जान्छौँ । हाम्रो तिब्बती पथप्रदर्शक र ड्राइभरले हामीलाई चीनीया भन्सार र अध्यागमनबाट पास आउट गर्न मद्दत गर्नेछन् । नेपाली सीमामा पुग्दा हाम्रो नेपाली गाडी हाम्रो आगमनको लागि पर्खिरहेको पाउनेछौं । नेपालतर्फकोअध्यागमन औपचारिकताहरू पूरा गरेपछि हामी सुन्दर नेपाली ग्रामीण इलाकाहरुको आनन्द लिँदै काठमाडौं तर्फको यात्रा जारी राख्नेछौं । नेपाल तर्फको सडक तिब्बतको मैदानमा जत्तिकै राम्रो नभएकोले १५० किलोमिटरको दूरी गाडीमा यात्रागर्दा कम्तीमा ५ घण्टा लाग्न सक्छ! तसर्थ किरुङदेखि काठमाडौं ७ घण्टमा पुग्नेछ । काठमाडौं आइपुगेपछि हामी सबै सदस्यहरूलाई बिदाइ गरी सबैलाई अ-अफ्नो घरमा पुर्‍याउनेछौं ।