हलेसी माराटिका

परिचय
हलेसी भन्नाले शेर्पा र तिब्बती भाषामा प्रशंसनीय (हल्याउ) भनेर बुझिन्छ र माराटिकाको अर्थ माराहरु (मृत्युको अन्त्य वा मारा राक्षस हटाएकोे) परास्त गर्नु भन्ने हुन्छ । तसर्थ हलेसी–माराटिका भन्नाले “माराहरुमाथि प्रशंसनीय विजय” भन्ने बुझिन्छ । हलेसी–माराटिका गुफाहरू पूर्वी खोटाङको महादेवस्थान गाउँको छेउमा रहेका छन् । यो गुफा गुरु पद्मसम्भवको जीवनीसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित भएकोले बौद्धमार्गीहरुका लागि एक माहन र पवित्र स्थलको रूपमा चिनिन्छन् । गुरु पद्मसम्भवले भारतबाट तिब्बत जाने क्रममा हलेसीको तल्लो गुफामा राक्षसहरुलाई नष्ट गरी माथिल्लो गुफामा ध्यानमा रही अमरत्व (कहिल्यै नमर्ने) को विद्याधारा प्राप्त गरेका थिए ।

हलेसी माराटिका गुफाहरू
हलेसी माराटिका गुफाहरू पूर्वी खोटाङ जिल्लाको महादेवस्थान गाउँको छेउमा, समुद्र सतहबाट ३,१०० मिटर (४,७३४ फिट) को उचाइमा अवस्थित छन् । गुफा र गोन्पा (बौद्ध मठ) सगरमाथा देखि १८५ किलोमिटर दक्षिण पश्चिम र काठमाण्डौ देखि करिब २१७ किलोमिटर पूर्वमा रहेको छ । यो गुफा बौद्ध, हिन्दु र किराँत धर्मावलम्बीहरूका लागि एक पूज्य तीर्थस्थल हो । हलेसीका गुफाहरू बिशेषगरी बौद्धमार्गीहरूका लागि पवित्र स्थल हो भने हिन्दुहरूले हलेसीलाई शिवको रूप महादेवसँग जोड्दछन् र दर्शनीय मान्दछन् । किराँतीहरूले हलेसीलाई पुर्खाको देवताको रुपमा पुज्ने गर्दछन् । किराँतहरूको समृद्ध मौखिक परम्परा “किराँत मुन्धुम” ले उनीहरूका पुर्खा छाकुलेराई (खोक्चिलिप) हेच्छकुप्पा भनेर चिनिने पुर्खाको देवता हलेसी गुफाभित्र बस्ने गरेको मान्दछन् । यही विश्वासको कारणले किराँतहरूले हलेसीलाई आफ्नो पुख्र्यौली ठाउँ मानी आएका छन् ।

इतिहास
हलेसी माराटिकाका गुफाहरू हिमालयन साहित्यमा १२ औं शताब्दीको रूपमा उल्लेख गरिएको छ । गुरु पद्मसम्भवको जीवनी (कथाङ सङलीङ्) मा मौलिक घटनाहरुको वर्णन गरिएको छ, जसले हलेसी मारातीका गुफाहरु बज्रयान अभ्यासीहरूका लागि एक पवित्र र महत्वपूर्ण स्थानको रुपमा सहयोगी रहन्छ ।

बौद्ध धर्म
हलेसी गुफामा बोधिसत्व अवलोकितेश्वरको अनुरोधमा, अमिताभ बुद्धले लामो आयुका १८ वटा तन्त्रहरू सिकाउनुभयो, जसलाई डाकिनी साङ्वा येशेले मराटिकामा तेर्माको रूपमा लुकाइदिनुभयो । बुद्ध अमितायुसले आकाशमा प्रकट भएर दीक्षा दिँदा गुरु पद्मसम्भव र डाकिनी मन्दरवाले ९० दिनसम्म दीर्घायुको उपदेशको अभ्यास गरेर दीर्घायुको विद्याधारा प्राप्त गरेका थिए । तसर्थ यहाँ बुद्ध अमिताभको दीर्घायु शिक्षाहरूको आशीर्वाद छ । मराटिकालाई तीन रक्षकहरु मञ्जुश्री, वज्रपानी र अवलोकितेश्वरले पनि आशीर्वाद दिएका थिए । यस गुफामा गुरु पद्मसम्भवले भारतबाट तिब्बत जाने क्रममा तल्लो गुफामा भष्मासुर रक्षसलाई नष्ट गर्नुभएको थियो भने माथिल्लो गुफामा बुद्ध अमीतायुको ध्यानद्वार अमरत्वको विद्याधारा प्राप्त गर्नुभएको थियो । यस तीर्थस्थलमा प्रायःजसो भक्तजनहरु आयु, धनसम्पत्ति र सन्तान प्राप्तिका लागि आउने गरेको पाईन्छ । यस तीर्थस्थलमा अमीतायु बुद्धको आयुको कलाश (ग्यक्षेन दे ज्यी), चार दिशाको राजाहरुको ढुङ्गाको स्वरुप, स्वर्गद्वार, नरकद्वार (पाप गरे नगरेको हेर्ने ठाउँहरु) लगायत दर्शनीय स्थानहरु रहेका छन् । अहिले यहाँ लुङथर, क्ष्योमिन (घ्यूको बत्ती) र छोवा (प्रसाद) हरु चढाउन भक्तजनहरु तिब्बत, भुटान र भारत समेतका देशहरुबाट आउने गरेका छन् ।

हिन्दु धर्म
भारतबाट हिन्दुहरू लामो यात्रा तय गरेर यस ठाउँको दर्शन गर्न आउने गर्दछन्। प्रायः जसो प्रत्येक वर्ष श्रावण महिनामा हलेसी महादेवको दर्शन गर्न धेरै धर्मावलम्बीहरु यहाँ आउने गर्दछन् । यस गुफामा भगवान शिव भष्मासुर राक्षसबाट बाँच्न ६ हजार वर्षसम्म लुकेर बसेको विश्वास गरिन्छ ।